تحقیق معماری ایران در دوره سلجوقی

تحقیق معماری ایران در دوره سلجوقی

معماری سلجوقی موقر و نیرومند و دارای ساختاری بغرنج بود. ولی اینهمه نه ناگهانی بودند و نه تصادفی، بلکه تجلی متعالی یک رستاخیز ایرانی بود که در اوایل سده دهم با سامانیان آغاز شد. این رستاخیز در زمان سلجوقیان به اوج خود سید، چون هرچند ایجاد آثار هنری پس از سده دوازدهم نیز ادامه یافت، الخطاطی مشهود در نیروی خلاق پدیدار گردید. این مساله اغلب وقتی صادق است که نیروی جنبش یک عصر بزرگ به نهایت می رسد و گرایش به ایجاد بناهای تاریخی و کارهای پهلوانی جای خود را به داستانسرایی و یادآوری گذشتگان می دهد.

معماری سلجوقی

قدرت و نجابت معماری سلجوقی بی شک به بهترین صورتی در مسجد جامع اصفهان تجلی کرده، که یکی از بزرگترین مسجدهای جهان است. اصفهان از اوایل اسلام به خاطر در مرکز قرار داشتن و زیبائی های طبیعی اش مستعد بزرگ شدن بود و ناگزیر مسجد جامعش می باید بزرگ می شد. مسجد جامع اصفهان، به عنوان یک بنای با شکوه در شهری که در اعصار کاملاً مختلف و در دوران فرمانروایان متعدد به پایتختی برگزیده شد، کاملاً سلجوقی نبود، ولی آن بخشهایی که از عصر سلجوقی است، حتی امروز هم شکوه عمده آن است. در بیت ساختمان کاملاً متمایز آن بیش از 800 سال از معماری ایران هویداست وتاریخ آن از سده یازدهم تا هجدهم را در بر می گیرد. در عمر طولانی آن بارها جنگ پیش آمده و بارها آسیب دیده و بازسازی شده و چیزی نمانده که ویران شود. با اینهمه، مسجد بر جای است و همه تریباسی کنند. آن که همگی هنوز کاملاً خوانده نشده، اطلاعات خوبی درباره شکلهای عالی آن به دست می دهد.

یک حیاط چهار ایوان (60*70متر) به وسیله رواقها و دهلیزهای روباز دو طبقه کاشیکاری یا آجر نخودی احاطه شده است. یک ایوان دراز که به ویژه کاشیکاری آراسته ای دارد، به یک شبستان گنبددار باز می شود که بنا بر کتیبه اش به زمان نظام الملک در آغاز پادشاهی ملکشاه (سال 1072 و تقریباً به یقین پیش از سال 1075) ساخته شده است.

آرامگاه سلجوقی- خرقان- قزوین

بنای هشت گوش آجری این مقبره در زمره آرامگاه های سلجوقی به شمار می رود. هر یک از اضلاع، جرزها و طاقنماهای این بنا با نقوش خاصی تزئین شده است. این آرامگاه که ارتفاع آن به حدود 15 متر و قطر آن به 11 متر می رسد دارای دو پلکان مارپیچ است که به گنبد دو پوشه ای آن منتهی می گردند. داخل برج را با نقوش فراوان و گچ بریهای زیبا تزئین کرده اند. بنای مقبره بوسیله معمار "محمدبن مکی آل زنجانی" به سال 460 هجری قمری برابر با 68-1067 میلادی ساخته شده است. برج دوم که از بنای اول در حدود 30 متر فاصله دارد از کارهای معمار ابوعلی مکی آل زنجانی به سال 486 هجری قمری (94-1093 میلادی) می باشد. پلکان مارپیچ این آرامگاه به فضای خالی بین دو پوشه گنبد آن ارتباط دارد.

برای تزئینات بیشتر، طاقهای برجهای خرقان را به دو قسمت تقسیم کرده اند که هر قسمت بوسیله سه ردیف قوس کوچک از دیگری جدا می شود.

بطور کلی در ساختمان این دو برج 70 نوع طرح مختلف آجری نمایش داده شده است، علاوه بر آنکه تنوع خاصی در فاصله بین آجرها (ملاط حور) قائل شده اند، از انواع مختلف ملاط نیز استفاده کرده اند.